تنظیمات پهنای باند رادیو میکروتیک: راهنمای عملی از Channel Width تا Queue Tree

اگر سرعت شبکه مدام نوسان دارد، ویدئوها گیر می‌کند و کاربران می‌گویند «اینترنت کند است»، مشکل لزوما پهنای قرارداد نیست؛ تنظیمات توست! این راهنما نشان می‌دهد چطور با چند انتخاب حساب‌شده در تنظیمات پهنای باند رادیو میکروتیک از تعیین Channel Width 20/40/80MHz بر پایه‌ی SNR/CCQ و چیدمان درست Center Channel تا خاموش‌کردن به‌موقع FastTrack و صف‌بندی هوشمند با Simple Queue، Queue Tree و PCQ—هم «ثبات» را برگردانیید و هم «سرعت مؤثر» را بالا بکشید. قدم‌به‌قدم جلو می‌رویم: اسکن و انتخاب فرکانس، تنظیمات دقیق در Winbox/CLI، چک‌لیست‌های اجرای سریع، و معیارهای سنجش (Throughput، Latency، Jitter) تا همان روز اول بتوانید اثر تغییرات را ببینی و شبکه‌ای بسازید که زیر فشار هم کم نیاورد.

چرا «پهنای باند» با «Throughput» یکی نیست؟

در مهندسی شبکه‌های بی‌سیم، تمایز میان Bandwidth، Throughput و Goodput برای موفقیت در تنظیمات پهنای باند رادیو میکروتیک حیاتی است.

Bandwidth ظرفیت اسمی پیوند است و صرفاً سقف نظری سرعت را نشان می‌دهد.

Throughput همان سرعت مؤثر تجربه‌شده توسط کاربر است که به‌شدت زیر نفوذ نویز محیطی، ازدحام، صف‌بندی ترافیک و توان پردازشی روتر قرار دارد.

Goodputصورت خالصِ Throughput پس از کسر سربار پروتکل‌ها است که معیار واقعی دانلود و آپلود کاربر نهایی محسوب می‌شود.

معیارهای کیفیت لینک: RSSI، SNR، CCQ و MCS

• RSSI (قدرت سیگنال): هرچه به صفر نزدیک‌تر و عدد بزرگ‌تر (کم‌منفی‌تر) باشد، بهتر؛ مثلاً -55 تا -65dBm برای لینک 5GHz تمیز معقول است.
• SNR (نسبت سیگنال به نویز): بالاتر = کُدگذاری قوی‌تر (MCS بالاتر) = نرخ خام بیشتر.
• CCQ (کیفیت اتصال): نشان می‌دهد ارسال/دریافت چقدر نزدیک به ایده‌آل است؛ افت CCQ معمولاً یعنی تداخل/تنظیم نادرست.
• MCS و Chains: تعداد زنجیره‌ها (2x2/3x3) و MCS بالاتر به‌شرط SNR خوب، ظرفیت را بالا می‌برند.

تصمیم‌گیری درباره Channel Width: 20/40/80MHz

قاعده ساده:

• محیط شلوغ (PTMP/ساختمان‌ها/نویز بالا) ⇒ 20MHz برای پایداری بهتر.
• لینک‌ PTP تمیز با LOS کامل و RSSI/SNR عالی ⇒ 40MHz یا در صورت عالی‌بودن شرایط 80MHz.

Trade-off اصلی: هرچه کانال عریض‌تر، ظرفیت خام بیشتر—but—ریسک تداخل و نوسان هم بالاتر. اول پایداری، بعد رکوردشکنی.

نکته عملی Center Channel: در 40/80MHz انتخاب فرکانس مرکزی درست و Extension Channel (مثل eCee/Ceee بسته‌به چیپ‌ست/نسخه) حیاتی است. اشتباه‌گذاری Center Channel می‌تواند نرخ را نصف کند.

مسیرهای Winbox و CLI برای تنظیمات وایرلس

Winbox:
Wireless > Interfaces > wlanX > Wireless

• Band (با رعایت قوانین کشور)، Channel Width (20/40/80)، Frequency (بر اساس اسکن)، Extension Channel، Tx Power (بیش‌ازحد بالا نگذار)
• Advanced: نرخ‌های MCS را قفل نکن مگر با هدف مشخص (مثلاً جلوگیری از افت نرخ روی لینک‌های پرترافیک با نویز کنترل‌شده).

CLI نمونه (تنظیم سریع):

/interface wireless set wlan1 band=5ghz-ac channel-width=20/40/80mhz-Ceee frequency=5580 tx-power=17
/interface wireless set wlan1 country=<your_country> distance=dynamic

یادآوری: هر تغییر را با Bandwidth Test و Ping/Jitter بسنج. اگر CCQ افت کرد، یک پله کانال باریک‌تر شو.

مدیریت پهنای باند در RouterOS: سه اهرم اصلی

1) Simple Queue — شروع سریع و شفاف

برای محدودسازی Per-IP/Per-User در سوئیچ شبکه میکروتیک کوچک/متوسط عالی است.
پارامترها: Target (IP/Range)، Max-Limit (سقف)، Limit-At (گارانتی)، Priority، Burst.
مثال:

/queue simple add name="user-192.168.10.25" target=192.168.10.25/32 \
max-limit=30M/5M limit-at=5M/1M priority=4/4

محدودیت: برای گروه‌های بزرگ عادلانه نیست؛ بهتر است به Queue Tree + PCQ مهاجرت کنی.

2) Queue Tree + Mangle — کنترل سلسله‌مراتبی

برای تقسیم پهنای باند بین دپارتمان‌ها/SSIDها/VLANها یا تفکیک آپلود/دانلود.
گام‌ها:

1. Mangle برای Mark-Connection و Mark-Packet بر اساس Interface/VLAN/آدرس/DSCP.
2. Queue Tree با نوع صف PCQ/SFQ برای تقسیم منصفانه.
   نمونه:

/queue type add name=pcq-down kind=pcq pcq-classifier=dst-address
/queue type add name=pcq-up kind=pcq pcq-classifier=src-address
/ip firewall mangle
add chain=forward action=mark-packet new-packet-mark=LAN-UP \
passthrough=yes src-address=192.168.10.0/24 out-interface=wan1
/queue tree
add name="UP-LAN" parent=wan1 packet-mark=LAN-UP queue=pcq-up \
limit-at=50M max-limit=100M priority=5

3) PCQ — تقسیم منصفانه داینامیک

PCQ بدون ساخت ده‌ها صف جدا، به‌صورت پویا سهم هر فلو/کاربر را می‌دهد. برای PTMP/Hotspot عالی است.
نکات تیونینگ: pcq-rate برابر با سهم متوسط، pcq-limit برای کنترل بافر، burst برای تجربه کاربری بهتر.
Classifier:

• دانلود ⇒ dst-address
• آپلود ⇒ src-address

FastTrack؛ دوست خوبِ پِرفورمنس، دشمنِ صف‌بندی

اگر FastTrack روشن باشد، بسیاری از جریان‌ها از روی صف‌ها رد می‌شوند و محدودیت‌ها بی‌اثرند. وقتی صف‌بندی و کنترل لازم داری:

/ip firewall filter

disable [find where action=fasttrack-connection]

یا FastTrack را فقط برای ترافیک مشخصی نگه‌دار و بقیه را از آن خارج کن (با Mangle/Filter هدفمند).

سناریوهای مرجع (از RF تا Queue)

سناریو 1: لینک PTP تمیز (5GHz، LOS کامل)

• Wireless: شروع با 40MHz؛ اگر SNR/CCQ عالی بود، تست 80MHz. فرکانس‌های DFS با دقت و اندازه‌گیری.
• Queue: Queue Tree + PCQ برای سهم‌بندی بین کاربران شعبه‌ها؛ Priority برای VoIP/RTC.
• آزمایش: Jitter/Latency را پیش و پس از تغییرات ثبت کن؛ اگر نوسان بالا رفت، به 40MHz برگرد.

سناریو 2: PTMP شهری (۳۰+ کلاینت)

• Wireless: 20MHz برای پایداری؛ کانال‌های شلوغ را دور بزن، آنتن‌ها را هم‌تراز، توان را منطقی.
• Queue: PCQ روی AP + در صورت نیاز Simple Queue برای کاربرانی که سقف خاص می‌خواهند.
• بهینه‌سازی: Broadcast/Multicast را مدیریت کن تا ظرفیت هدر نرود.

سناریو 3: Hotspot سازمانی

• Hotspot Profile > Rate Limit برای محدودیت پایه ‌(rx/tx).
• Queue Tree برای تفکیک دانلود/آپلود و اولویت‌دادن به ترافیک حساس.
• گزارش‌گیری: با Graphs/The Dude الگوی مصرف را پایش و «ساعات اوج» را شناسایی کن.

کیفیت تجربه (QoE): وقتی عدد کافی نیست

• اولویت‌بندی ترافیک حساس (VoIP/RTC): با DSCP/PCP نشانه‌گذاری و نگاشت به Queueها.
• Jitter/Latency کنترل‌شده: برای تماس ویدئویی، پایداری مهم‌تر از سقف سرعت است.
• زمان‌بندی محدودیت‌ها: ساعات اوج مصرف را شکل بده؛ شب‌ها سقف‌ها را بازتر بگذار، روزها تنگ‌تر.

سنجش درست: چگونه نتیجه را «اندازه بگیریم»؟

• Bandwidth Test داخلی میکروتیک را با ساختار مناسب (مثلاً یک سمت فقط ارسال، سمت دیگر فقط دریافت) اجرا کن؛ تست هم‌زمان دوطرفه روی روتر واحد CPU را خسته می‌کند.
• معیارهای پذیرش لینک: حداقل SNR/CCQ، حداکثر Packet Loss (مثلاً <1٪)، Jitter قابل‌قبول برای کاربردت.
• پایش پیوسته: Netwatch/The Dude برای آستانه‌گذاری هشدار (CCQ زیر حد، Ping بالای حد، Packet Loss > X%).

عیب یابی ساختاری (Checklist)

1. FastTrack روشن است؟ اگر بله، یا غیرفعال یا استثنا تعریف کن.
2. Order صف‌ها در Simple Queue درست است؟ Target و محدوده IP دقیق‌اند؟
3. در Queue Tree، Parent روی اینترفیس درست است (wan/global)؟
4. PCQ Classifier برای جهت درست انتخاب شده؟ (Up: src-address / Down: dst-address)
5. Wireless: با تغییر از 80→40→20MHz پایداری بهتر می‌شود؟ Center Channel درست است؟
6. CPU/Memory روتر تحت فشار است؟ اگر بله، نرخ تست را تعدیل یا سخت‌افزار قوی‌تر انتخاب کن.

امنیت و پایداری شبکه بی‌سیم

• ایزوله‌سازی Broadcast/Multicast در PTMP برای جلوگیری از اشباع.
• محافظت از لبه بی‌سیم در برابر Flood/DoS (فیلترکردن غیرضروری‌ها).
• آپدیت امن RouterOS و Backup/Export منظم برای Rollback سریع.

سازگاری نسخه‌ها و سخت افزار

• تفاوت رفتار FastTrack/Queue در RouterOS v6 vs v7 را در نظر بگیر؛ در v7 برخی مسیرها متفاوت است.
• CPU/Memory و چیپ‌ست بی‌سیم روی ظرفیت صف‌بندی اثر مستقیم دارند؛ اگر Queue Tree/PCQ سنگین داری، روتر ضعیف انتخاب نکن.
• کارت‌های قدیمی همیشه برای 80MHz و MCSهای بالا مناسب نیستند.

بهترین شیوه‌های نام‌گذاری، مستندسازی و ظرفیت‌گذاری صف‌ها

• نام‌گذاری استاندارد برای Rule/Queue (prefix بر اساس VLAN/SSID/Dept) تا نگهداری ساده بماند.
• مستندسازی تغییرات و تست A/B قبل از اعمال سراسری.
• Headroom طراحی کن: ظرفیت را با حاشیه اطمینان ببند (مثلاً 70–80٪ ظرفیت خام).

در پایان

موفقیت در تنظیمات پهنای باند رادیو میکروتیک زمانی پایدار و قابل اتکا می‌شود که انتخاب هوشمندانه‌ی Channel Width بر پایه‌ی سنجه‌های SNR/CCQ با صف‌بندی داده‌محور (Simple Queue/Queue Tree/PCQ) هم‌نهاد شود، هر تغییر با سنجش Throughput/Jitter راستی‌آزمایی گردد، و برای تاب‌آوری زیر بار، Headroom ۷۰–۸۰٪ در ظرفیت‌گذاری در نظر آید؛ این همه وقتی به نگهداشت حرفه‌ای می‌رسد که مستندسازی منظم، نام‌گذاری استاندارد Rule/Queue و بازبینی دوره‌ای تنظیمات فرکانسی (از جمله Center Channel) رعایت شود. برای خرید بهترین تجهیزات شبکه به ویرا مالز مراجعه کنید.

پرسش‌های متداول

آیا می‌شود Simple Queue و Queue Tree را هم‌زمان داشت؟

بله؛ اما به‌صورت آگاهانه. برای عدالت گروهی، Queue Tree/PCQ را مبنا بگذارید و Simple Queue را برای سقف‌گذاری خاص برخی کاربران نگه دارید.

Classifier درست برای PCQ چیست؟

برای دانلود dst-address، برای آپلود src-address. اشتباه‌گذاری باعث نابرابری سرعت می‌شود.

چه زمانی DSCP کمک می‌کند؟

وقتی ترافیک حساس (VoIP/RTC) دارید و می‌توانید آن را از مبدأ یا در لبه شبکه مارک کنید و در Queue Tree اولویت بدهید.

چرا با 80MHz throughput نوسان دارد؟

محیط شلوغ/نویز بالا. یک پله به 40MHz برگرد و Center Channel را دقیق بچینید.